Türkiyənin rəsmi dövlət kanalı “TRT”nin kürd dilində yayım bölməsi, Güney Azərbaycanın qədim və böyük şəhərlərindən olan Urmiyanı “kürd şəhəri” kimi təqdim edib.

Kanal bu şəhərdən hazırladığı reportajda kürd dilində və kürd musiqiləri ilə bir saatlıq süjet yayımlayıb. İlk baxışdan jurnalistik mövzu seçimi kimi görünən bu süjet, təəssüf ki, pərdəarxasında ciddi risk faktorlarını özündə ehtiva edir.

Məsələ ondadır ki, “TRT Kurdi”nin süjetində Urmiya şəhərinin yalnız kürd mədəniyyəti təqdim olunur, bu da bölgədə heç vaxt türklərin məskunlaşmadığı və ya artıq “keçmişdə qalmış” bir qrup olduğu təəssüratını formalaşdırır. Halbuki Urmiya sadəcə coğrafi ərazi deyil, Azərbaycan türklərinin mədəni və siyasi yaddaşında xüsusi yeri olan bir şəhərdir. Qədimdən bu bölgə Oğuz–Türk tayfalarının məskəni olub. Urmiyanın Qacar sülaləsinin yüksəlişində oynadığı rol, Şeyx Məhəmməd Xiyabani və Seyid Cəfər Pişəvərinin hərəkatları zamanı bu şəhərin siyasi mərkəz kimi çıxış etməsi onun türklüyünü təkcə etnik deyil, həm də tarixi fakt kimi təsdiqləyir.

“TRT Kurdi”nin süjetindən fərqli olaraq deyə bilərəm ki, bəli, tarix boyu Urmiyada kürdlər də yaşayıb, ərazidə onların da mədəniyyəti var və bu, danılmazdır. Amma Azərbaycan türkləri bölgənin dominant, köklü və əsas etnosudur. Bunu nəzərə almamaq və ya təhrif etmək açıq qərəzdir.

Əslində bu hadisə son zamanlar mənim israrla müdafiə və açıq şəkildə xəbərdarlıq etdiyim bir məsələnin nə qədər doğru və gələcək perspektivdə region üçün riskli olduğunu sübut edir. Söhbət son zamanlar təslim olduğu, silahı yerə qoyduğu deyilən, Türkiyənin 41 ildir mübarizə apardığı PKK terror təşkilatının əslində transformasiyaya məruz qalmasından gedir. Bir daha qeyd edirəm ki, PKK-nın mübarizəsi yeni mərhələyə keçib.

Türkiyə PKK-ya hərbi baxımdan ciddi zərbələr vursa da, təşkilatın mədəni, sosial və xüsusilə də informasiya strategiyası hələ də aktivdir. “TRT Kurdi”nin bu reportajı həmin sızmanın real nəticəsidir. Əgər bir zamanlar “TRT” yayım şirkətinin kanallarında Güney Azərbaycana dair proqramlarda “Azərbaycan türkləri”, “türk şəhəri”, “ortaq kimlik” kimi ifadələrə yer verilirdisə, hazırda bu terminlərin yerini “kürd şəhəri” anlayışının alması təsadüfi deyil. Bu, həm dövlət siyasətində, həm də redaksiya strategiyalarında yön dəyişikliyinin xəbərçisidir.

Mediyanın dili simvolikdir və hər simvol müəyyən mərkəzdən gələn mesajı daşıyır. “TRT” kimi dövlət kanallarında yayımlanan süjetlər, təkcə məlumat vermək deyil, ictimai fikri formalaşdırmaq və siyasi konturları cızmaq funksiyasını daşıyır. Bu baxımdan Urmiyanın “kürd şəhəri” kimi təqdim olunması yalnız bir reportaj deyil, eyni zamanda mövqe bəyanatıdır. Bu mesaj həm İrana, həm də bölgədəki digər türk icmalarına yönəlib: “Artıq Urmiya türk yox, kürd şəhəridir”.

Təəssüf ki, bu gün həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda çoxları bir qrup PKK üzvünün silahı yerə qoymasını “terrorsuz Türkiyə” arzularının reallaşması kimi başa düşür. “TRT Kurdi”nin bu reportajı isə açıq şəkildə bu eyforiyaya qapılmağın real fəsadıdır.

Məsələnin bir də, təbii ki, Türkiyə–Azərbaycan münasibətləri konteksti var. Bu və bu kimi materiallar Azərbaycanda böyük narazılıqla qarşılanır. Ümumiyyətlə, son illərdə Türkiyə mediasının ardıcıl və qərəzli, fərqli motivli dezinformasiyalar yayması tez-tez müşahidə olunur. Bütün bunlar bir daha Türkiyə mediasında PKK təsirinin nə qədər real təhdid halını aldığını göstərir.

Ən təhlükəlisi isə odur ki, bu süjetə qarşı nə siyasi dairələrdən, nə də TRT rəhbərliyindən hər hansı izahat və ya təkzib verilməyib. Bu susqunluq ya səmərəsiz nəzarətin, ya da şüurlu şəkildə yönləndirilmiş bir siyasətin göstəricisidir. Əgər bu, redaksiya səhvidirsə, dərhal rəsmi açıqlama və düzəliş olmalı idi. Yox əgər yeni redaksiya xəttidirsə, o zaman Türkiyə içində milli mətbuatın kim tərəfindən və nə məqsədlə yönləndirildiyi ciddi şəkildə sorğulanmalıdır. Əks təqdirdə, bu kimi materiallar, qərəzli yazılar və süjetlər “iki dövlət, bir millət” konsepsiyasının içini “boşalda” bilər.

Turan Rzayev,

Politoloq

MİA.AZ