DOLLARDAN İMTİNA ETMƏK MÜMKÜNDÜRMÜ?

20-09-2018 [11:07]

Gəmi limandaykən həmişə güvəndədir. Amma inşa səbəbi limanda durmaq deyil.

Albert Eynşteyn

Elə çətin mətləbləri sadə ifadə edən atalar sözlərimiz vardır ki, onun yerində işlədilməsi uzun-uzadı hekayələri bir cümlə ilə əvəz etməyə imkan verir. Həmin atalar sözlərimizdən birini əziz oxuculara üzrxahlıq edərək söyləmək məcburiyyətindəyəm: "Gücü uzunqulağa çatmır, palanı döyür”. ABŞ-la konfrantasiya içində olan dövlətlərin bu ölkənin milli valyutası olan dolları yandırması, cırması kimi aksiyaları bu konteksdə qiymətləndirilə bilər. Bəzi dövlətlərin bir araya gələrək "dollarsızlaşdırma” siyasətləri bu atalar sözündən çıxan təəsuratı doğrur. ABŞ dollarına qarşı indiki halda savaşı bu baxımdan Sizif əməyinə bənzədirəm. Məncə bu aksiyalar emosional dalğada "ləpə” öldürmək kimi bir şeydir. Dalğa isə sonda bildiyinə nail olur.

Burası da bir gerçəklikdir ki, dünyanın bəzi qitələrində antiamerikan ovqatı güclənir. Bir neçə il bundan öncə Amerika azad insanların Amerikası idisə, indi daha çox amerikalıların Amerikası təssuratını yaradır. Buna bənzər mesajı Tramp seçki vədlərində də dilə gətirmişdi. Trampın ekstravaqant davranışları da onun təmsil etdiyi dövlətin nüfuzdan düşməsi üçün ciddi əsas rolunu oynayır. Amma məsələnin rasional, o cümlədən iqtisadi tərəfin dəyərləndirməmiz lazım. ABŞ dolları bu uğur zirvəsinə necə nail oldu? Dollar bir gecə yatıb səhərisi də dünya valyutası olmadı. O zaman dolların necə möhkəmlənmə siyasətini izləyək.

DOLLARIN DÜNYA VALYUTASI OLMASININ "SAVAŞI”

Dolların dünya valyutası olması siyasi konteksdə - müharibənin yaratdığı fürsətdən yararlanmaq hesabına əsası qoyulub. İkinci cahan savaşında özü "yaralanmadan”, lakin iştirakçı tərəflərə silah-sursat başda olmaqla hər cür təminatı (ərzaqdan başlamış sənaye məhsullarına qədər) həyata keçirən ABŞ bütün bunları qızıl mübadiləsi ilə həyata keçirirdi. Alqı-satqı ekvivalenti kimi qızıldan istifadə olunurdu. Bu ticarətin genişlənməsi sayəsində müharibənin sonuna qədər ABŞ dünya qızıl ehtiyatlarının 40 faizini öz əlində cəmləşdirmiş oldu. Məhz təminatı qızılla müəyyənləşən ABŞ dolları dünya valyutası rolunda çıxış etməyə başladı. 1944-cü ildə 44 ölkənin imzaladığı "Bretton Woods” sazişi dolların bu mövqeyini daha da möhkəmləndirmiş oldu. Bu sazişdən irəli gələrək 43 ölkə 1 dolları=0,88867 qızıl qramla (təxminən 1000001) müəyyən olundu. Bununla da bu ölkələr öz ölkələrinin valyuta dəyərini dollarla müəyyən etməyə razılaşdılar. Dünyada bununla başlanan dolların əzici gücü dominantlıq təşkil etməyə başladı. Sonrakı proseslər sadəcə bu tendensiyaya yardımçı rol qismində çıxış etmiş oldu.

DOLLARA ALTERNATİV MÜMKÜNMÜ?

Dolların dünya bazarında dominant rolunu ifadə edən bir neçə göstərici vardır ki, bunları nəzərə almadan dolların gerçək gücünü dərk etmək mümkün deyil. Bunlardan ikisi çox önəlidir.

Birincisi, dollara olan böyük inamın olması fonunda onun salxanc vasitəsi kimi qəbul olunmasıdır. Hazırda dünya aktivlərinin 62,7 faizi məhz dollarda saxlanılır. Bu hər şeydən öncə dünya miqyasında dollara olan böyün inamın nəticəsidir.

İkincisi, dollarla aparılan ticarətin xüsusi çəkisinin böyük olması onun həm də tədavül vasitəsi kimi istifadəni ortaya qoyur. Belə ki, hazırda dünyada ticarətin 60% dollarla, 20% avro ilə, yerdə qalan 20% isə digər valyutalarla aparılır.

Əgər, belədirsə, o zaman bazardakı bu qədər mühüm təsirləri necə neytrallaşdıra bilərsiniz? Belə bir təsir gücünü özündən ehtiva edən alternativ valyuta məkanı yarada bilərsinizmi? "Dollarsızlaşdırma” siyasətini necə effektiv edə bilərsiniz? O zaman ki, bu ölkələrin dünya valyuta bazarında dövr edən valyutalarının həcminə diqqət edək. Həmin ölkələrin hər birinin illik olaraq (Türkiyə,İran, Rusiya) ÜDM-i belə 1 trilyon ÜDM səviyyəsində deyil. Hər gün təkcə dünyanın valyuta bazarında 5,1 trilyon dollar dövr edir. Deməli, dünya valyuta bazarında dollara olan tələb fonunda, yenə də üstünlük dolların xeyrinə dəyişəcək. Bu zaman dollara alternativ valyutanın ən azı yaxın illərin işin olmadığı meydana çıxar.

BVF-a ABŞ-ın TƏSİR GÜCÜ

Kimin necə düşünməsindən asılı olmayaraq bu gün dünyanın pul-kredit siyasətini ABŞ-ın yönəltməsi bir reallıqdır. Lakin bunun birbaşa və dolayı formaları mövcuddur. FES-in uçot stavkasından başlamış BVF-nun hansı ölkələrə maliyyə yardımı etməsindəki səsvermə prosedurlarına qədər hamısının başında ABŞ durur. Necə? Mexanizmlərdən biri budur. Məsələn, Türkiyə düşdüyü indiki vəziyyətdən çıxması üçün BVF-dan dəstək almaq istəyir. Bunun üçün oradakı üzv ölkələrin bu qərara razı olması əsas şərtdir. Heç olmasa oradakı səslərin 85%-i Türkiyə almalıdır ki,qardaş ölkə ilə bağlı qərar qəbul olunsun. Orada təkcə ABŞ-ın səs faizi 16,5%-dir. Əgər ABŞ Türkiyəyə səs verməsə, hətta oradakı üzv ölkələrin hamısı səs versə belə, Türkiyənin səs faizi 83,5%-i keçmir. Bu o deməkdir ki, ABŞ-ın razılığı olmadığı halda hətta bütün ölkələr Türkiyənin leyihə belə səs verməsi yenə də Türkiyənin kredit almaq şanslarını heçə endirir. Bildiyimiz kimi BVF sadəcə kreditor təşkilatı deyil. O ölkələrə kredit vermir. Kredit verilməsinə yardımçı olan ölkələrə zəmanət verir. Tutaq ki, hansısa ölkə krediti ödəyə bilməyəcəyi təqdirdə, onu BVF-nun ödəməsi öhdəliyini öz üzərinə götürən qurumdur. Belə bir halda zəmanət verdiyi qurum olan BVF ölkənin iqtisadiyyatının idarəedilməsində mühüm rol almış olur. Deməli, BVF ticarətin davamı üçün fəaliyyət göstərən bir qurum kimi qəbul olunmalıdır.

SWIFT-in GÜCÜ VƏ VASİTƏLİ ASILLILIQ

Dollarından imtinanın başqa bir tərəfi bank sektorundakı bağların mərkəzi sistem olan ABŞ-la tam əlaqəli olmasıdır. Maraqlıdır ki, bir ölkənin bank sektoru həmin ölkənin ərazisi ilə məhdudlaşmır. Burada sərhəd coğrafi anlam daşımır. Bu mənada bir ölkə daxilində dollarla pul köçürmələri həmin ölkənin daxili işi sayılmaz. Əgər Türkiyədə iki bank arasında əlaqə varsa, bunun ötürücüsü rolunda ABŞ çıxış edir. Məsələn, Türkiyədə bir bank başqa bir banka 10 dollar köçürürsə, ilk əvvəl bu ABŞ-a gedir, sonra Türkiyədəki digər köçürmək istədiyiniz həmin bankın hesabına gəlir. Demək, hətta bir ölkə sərhədləri daxilində belə 2 bankın əməliyyatları ABŞ-ın maliyyə qurumları olmadan tam həyata keçə bilməz. Həmin pulun hərəkət trayektoriyası ABŞ "sərhədlərinə” (coğrafi anlamda deyil) toxunmadan keçə bilməz. Bir şirkətin hansı bir ölkədən almaq istədiyi məhsula görə, şirkətin pulları ABŞ-a gedir, sonra həmin şirkətin bankdakı hesabına köçür. Əgər ABŞ-ın hər hansı bir X ölkəsinə qarşı sanksiya qərarı varsa, həmin bank əməliyyatları həmin sanksiyanın təsir dairəsinə düşmüş olur. Deməli, bu zaman həmin ölkədən sizin nəsə almaq imkanınız da olmayacaq. Bütün bunlar müasir dünyadakı bank sisteminin əsas qaydalarından bir neçəsi hesab olunur.

ÇILĞIN YENİYETMƏ İLƏ TƏCRÜBƏLİ İNSANIN SAVAŞI

Dollara qarşı savaş açmaq çılğın davranış sahiblərini xatırladır. Onlar mənə nədənsə emosional ovqatına uyğun olaraq dalaşqan yeniyetmənin təsiri bağışlayır. ABŞ dollarını 60 yaşlı qopqoca, sağlam və təcrübəli bir insan kimi təsəvvür edək. Övladlarına yaxşı baxır və ailəsini yaxşı idarə edir. Siz isə məsələn, 10-15 yaşlı çılğın bir gəncsiniz. Siz bu yaşda olmağınıza baxmayaraq babanız yerində olan sağlam cüssəli və təcrübəli bir insanla dalaşmaq istəyirsiniz. Qışqırıb bağırırsız, onu üstünə hücum çəkir və onun şəxsiyyətini təhqir edirsiniz. Bütün narazılıqlara baxmayaraq siz bunun əksini etsəniz, sizi qətiyyən qorxaqlıqda qınayan olmaz. Bu bir QORXAQLIQ deyildir, HƏDDİNİ BİLMƏKDİR!

Siz böyük bir dünyada sonsuz arzularla, ramedilməz iddianızla və fəth edə bilmədiyiniz zirvə hikkəsi ilə yaşaya bilməzsiniz. Arzularınızın və iddianızın gerçəkləşməsi mümkün olmayan hər hansı bir qırılma nöqtəsində mütləq mənada hansısa acı reallıqları nəzərə almalısınız. Bu TƏSLİMÇİLİK deyildir, GERÇƏKÇİ baxışa malik olmağınızdır! Bunu itirmisinizsə, çox şeyi də itirə bilərsiniz.

Məhəmməd Talıblı

Digər xəbərlər

ZAHİD ORUCUN REZONANS DOĞURAN YAZISI və ya TARİXİ GERÇƏKLİKLƏR... - Elçibəyin köməkçisi yazır

Türk birliyinin NATO modeli...

“DOSTLUQ PARKI”: çağdaş tariximizin ən ləkəli səhifəsi - Polkovnik yazır

Bakı Dəməşq deyil...

Qısa qeydlərim və ya bir dəqiqəlik söz...

Zaman səssiz mişardır...

İSMAYIL ŞIXLINI HARDAN ALIM?!

ŞƏHİD GENERALIMIZ POLAD HƏŞİMOV TOXUNULMAZ MİLLİ ABİDƏMİZDİR

Türkiyənin 7 kəskin həmləsi, yaxud dərin müqavimət planı...

Cənab general, görüşəndə Raqufa salam de...

Jurnalist vəsiqəsi

Oliqarxların nəzarətinə keçən dərman bazarı: özbaşınalığı necə aradan qaldırmaq olar?

SON XƏBƏRLƏR

00:02 14.08.2020

Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR

23:47 13.08.2020

"İCRA BAŞÇISININ QARDAŞI, BACISI OĞLU..." - Həbsdəki məmurun qardaşı Prezidentə məktubunda elə iddialar irəli sürdü ki...

23:27 13.08.2020

ƏRDOĞAN FRANSA İLƏ YUNANISTANA BARMAQ SİLKƏLƏDİ: "Hücum etsəniz, ağır bədəlini ödəyərsiniz" - Aralıq dənizində gərginlik

23:12 13.08.2020

“Azneft” dairəsində ağır qəza: xəsarət alan var

22:35 13.08.2020

Emin Əmrullayev: "Bu mövzu ilə bağlı "səhv" və ya "düz" fikir yoxdur"

21:51 13.08.2020

Azərbaycanda məhbuslarla görüşə və onlara sovqat göndərilməsinə qadağa ləğv olundu

21:21 13.08.2020

Azərbaycanda koronavirus: "213 xəstə reanimasiyadadır, onlardan 44-ü... " + CƏDVƏL

21:06 13.08.2020

Türkiyədə daha 1243 nəfərdə koronavirus aşkarlandı

20:49 13.08.2020

PREZİDENT İLHAM ƏLİYEV TÜRK GENERALLARLA BİR ARADA: "Bu təlimlər bəzi ölkələrdə narahatlıq doğurur, ancaq..." - FOTOLAR

20:17 13.08.2020

Trampdan İsraillə BƏƏ arasında imzalanan sazişə reaksiya: "Bu gün böyük sıçrayış var!"

19:58 13.08.2020

"İndi əmlak almaq məsləhətdir..." - Ekspert belə deyir

19:37 13.08.2020

Türkiyə ali məktəblərində dərslərin açılma vaxtı ilə bağlı qərar verilib

19:11 13.08.2020

Millimizin yeni Baş məşqçisi "Neftçi"nin məşqini izləyib

19:03 13.08.2020

AKAR ZAKİR HƏSƏNOVLA BİRGƏ HƏRBİ TƏLİMİ BELƏ İZLƏYİB - VİDEO/FOTOLAR

18:59 13.08.2020

SƏNƏT FƏDAİSİ: Elmira Rəhimova kimdir? - VİDEO/FOTOLAR

18:49 13.08.2020

Bu obyektlərdə qaydalar pozulub - SİYAHI

18:15 13.08.2020

Təhsil İnstitutu: "İndiki şəraitdə ali təhsil sisteminin ənənəvi formada geriyə dönməsi mümkün deyil"

18:03 13.08.2020

"Həftədə 2 gün dərs olsun" - Direktor müavini

17:57 13.08.2020

Belarusda tanınmış jurnalistlər işlərindən kütləvi ayrılır: "Vicdan əzabı çəkirik"

17:45 13.08.2020

DTX ELDAR HƏSƏNOVU HƏBS ETDİ - Sensasion həbslə bağlı rəsmi açıqlama

17:35 13.08.2020

Azərbaycanda daha 91 nəfər koronavirusa yoluxub, 3 nəfər vəfat edib - 211 xəstə isə sağalıb

17:28 13.08.2020

Rəsmi Moskvadan Belarusla bağlı açıqlama: "Hadisələri diqqətlə izləyirik"

17:18 13.08.2020

Ceyhun Bayramov Gürcüstanın Azərbaycandakı səfiri ilə müzakirə aparıb - FOTO

17:13 13.08.2020

UEFA milli komandaların turnirləri ilə bağlı qərarlar qəbul edib

17:05 13.08.2020

Dollar neçəyə olacaq? – Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı

16:54 13.08.2020

Əfqanıstandakı bir qrup sülhməramlımız Bakıya qayıdıb

16:50 13.08.2020

Aparat rəhbəri, direktor... - Mikayıl Cabbarov onlara yeni vəzifələr verdi

16:37 13.08.2020

Akar Azərbaycandan dünyaya mesaj verdi: "Bu və bundan sonra icra ediləcək təlimlər..."

16:24 13.08.2020

“Türk ordusu dünyanın ən güclü ordularındandır və bu, bizim şansımızdır" - Zakir Həsənov

16:19 13.08.2020

Hulusi Akar Zakir Həsənovla birgə hərbi təlimi izlədi: "Sonadək Azərbaycanın yanındayıq”

16:05 13.08.2020

ALİ və ORTA MƏKTƏBLƏRDƏ TƏDRİS İLƏ BAĞLI İKİ SSENARİ: institutdan yeni təkliflər + DETALLAR

15:56 13.08.2020

DİM bugünkü imtahanlardakı tapşırıqların cavablarıını açıqladı

15:49 13.08.2020

Eldar Həsənov Bakıda istintaqa cəlb olunub

15:43 13.08.2020

Bakıda avtobus yandı - VİDEO

15:38 13.08.2020

Daxili İşlər nazirinin sabiq müavininin qardaşı oğlu 10 kq narkotiklə tutuldu - TƏFƏRRÜAT

15:31 13.08.2020

Azərbaycan hərbçiləri Moskvaya gediblər

15:27 13.08.2020

Daha bir rayonda yas mərasimi yarımçıq dayandırıldı - 6 nəfər polisə aparıldı + FOTO

15:21 13.08.2020

İran Rusiyanın COVID-19 peyvəndini yararsız saydı: "İnsan üzərində sınağı düzgün tamamlanmayıb”

15:16 13.08.2020

Cəzalandırılan Azərbaycan taekvondoçusu: “Diskvalifikasiya qərarı mənim üçün önəm daşımır”

15:09 13.08.2020

"3 nəfər imtahandan xaric olunub" - DİM bugünkü imtahanlarla bağlı açıqlama yaydı

15:02 13.08.2020

“Yandex”in Belarusdakı ofisinə naməlum silahlılar daxil olub

14:51 13.08.2020

Lukaşenko Minskdən nə qədər səs toplayıb? - MSK şəhərlər üzrə nəticəni elan etdi

14:45 13.08.2020

Azərbaycanda sereloji testdən neçə nəfər keçiriləcək? - Açıqlama

14:32 13.08.2020

BP: "Bu ilin birinci yarısında AÇG-dən ümumi hasilat 12 mln. tondan artıq olub"

14:29 13.08.2020

Azərbaycan taekvondoçusu Ramin Əzizov da diskvalifikasiyaya məruz qaldı

14:15 13.08.2020

Vergi Xidməti: "5,9 milyon manat ƏDV məbləği geri ödənilib"

14:11 13.08.2020

Azərbaycanın xanım idmançısı dopinqə görə cəzalandırılıb

14:03 13.08.2020

Sabahın hava proqnozu açıqlandı

13:56 13.08.2020

İranda daha 2625 nəfər koronavirusa yoluxub

13:50 13.08.2020

Əli Əsədov 48 dövlət orqanına məktub göndərdi - 65 yaşlı işçilər işə çağırılmayacaq