Qara zanbaq Əfqanıstan müharibəsində Sovetlərin əsgər cəsədlərini daşıyan üzüqara An-12 təyyarəsinin adı idi. Üzdəniraq təyyarəyə toplanmış metal cəsəd qutuları mənzilbaşına çatdırılar və onların açılması yasaqlanardı. 

Yəni həmin dəmir qutular qaynaq edilmiş şəkildə birbaşa torpağa tapşırılardı. Müharibədən sonra illərdir ölü bilinənlərin bəziləri qəflətən evinə də qayıdırdı. Demə, şəxslərin ölü bilinməsinə səbəb nömrələnmiş əsgərlərin hər gün sayılması zamanı hansınınsa olmaması, bir müddət gözlənilməsi, daha sonra ölü bilinərək ailəsinə bu qara xəbəri aparılmasına səbəb olurdu. Yaxınlardan-uzaqlardan eşitmişəm ki, bəzən əsgərin cəsədi tapılmadığından qutulara metal hissəciklər, kərpic, pal-paltar, cın-cındır qoyularaq qapanırdı. Bəzi gətirilən cəsədlər isə elə vəziyyətdə olurdu ki, məsələn, digər cəsədin hissələri, – üç qol, iki tamam fərqli şəxsin parçalanmış başı və.s. olma ehtimalı həmin qutularla ehtiyatlı davranmaq, ən yaxşısı isə açmamaq siqnalını verirdi. Əlqərəz, müharibə dəhşət deməkdir. Və bu dəhşətləri keçən dünyanın yenidən müharibə taktikasına əl atması insanın ağlını başından alır.

Heradotun, Mişel Monten və Nikolo Makiavellinin və.s.lərin kitabları ilə tanış olduqdan sonra məndə qəribə bir baxış bucağı formalaşdı. Bundan öncə hadisələrə müəllif, ədib, pedaqoq, vətəndaş gözüylə baxan mən indi hər şeyə həm də siyasət gözü ilə baxmağa başladım. Qeyd edim ki, məhz bu baxış məndə soyuq bir düşüncə formalaşdırdı. Əvvəllər şəxsimdə mövcud olan emossianallığın, çılğınlığın üzərinə bu kitablar soyuq su tökmüş oldu. Hisslərim soyuqqanlı oldu sanki. Həm də siyasətə boylanmaq üçün açarlar verdi düşüncəmə. Müşahidə etdim ki, hal-hazırda mövcud siyasətçilərin manevrləri belə konkret tarixi şəxsin siyasi idarəetməsi ilə üst-üstə düşə bilir. Keçmişdə baş vermiş problematikanı oxumaqla, siyasətçilərin qəbul etdikləri qərarlarla tanış olduqca və həmin qərarların sonunun nə ilə bitəcəyini oxuyunca həm də qəribə bir qorxu dolurdu canıma.

Tam səmimiyyətimlə söyləyirəm ki, Məsiağa müəllimin müəllifi olduğu "Əfqanıstan” kitabını həyəcanla oxudum. Xüsusilə müasir siyasi arenada baş verən hadisələrin keçmiş və cari təzahürünü Əfqanıstanın fonunda görüncə, acı həqiqətləri, acı reallıqları müşahidə edincə gündəmdə olan Suriyaların, İraqların halına acıdım. Və onların müasir zərbələr nəticəsində nakauta düşdüyünü görüncə Əfqanıstan gerçəkliyində olduğu kimi tezliklə ayağa qalxa bilməyəcəyi həqiqəti məni növbəti dəhşətə giriftar etdi. Əslində, o zamandan bu zamana dünyanın bəzi ağazadə dövlətlərinin birbaşa müdaxiləsindən alovlanan münaqişələrin davamlı tendensiyasını indi də görüncə deməyə sözüm qalmadı. Demək ki, doğrudur, dünya düşmənləri elə eyni dövlətlərdir. Regional hegemonluq, dünyanı bölüşdürmək, ərazilərdə süni çaxnaşmalar yaradaraq hakimiyyətdə olanı diktator elan edib guya xalqların azadlığı, demokratikliyi naminə qol çirməyən konkret qüvvələr indi də eyni siyasi konspektdən istifadə edirlər. Çox qəribədir ki, bu qədər nümunələr gözümüz qarşısında ola-ola hələ də gerçəkləri görə bilmirik, analiz etmə bacarıqsızlığımız bizləri (Şərqi və konkret region nümayəndələrini) qüvvələr əlində əl tulasına çevirir. Üstəgəl, cəmiyyətə birbaşa müdaxilə, şüursuz kütlənin kimlərinsə əlində əl oyuncağına çevrilməsi, dinin (və ya Qərb, o yan, bu yan müdaxilə barmaqları) belə konkret qüvvələrin əlində istəklərini həyata keçirmək üçün vasitə olaraq kullanılması dəhşət yaşadır insana.

Regionlar fərqli, strategiyalar isə eyni. Hədəfdə isə həmişə Şərqdir!

Bu kitab deyərdim ki, siyasəti gerçək gözlə görmək üçün dəqiq koordinatlarla işarələnmiş çertyojdur. "Oxu” və "bil” deməkdir. "Dərk elə” deməkdir. "Anla” deməkdir. Məhz bu kitaba görə Məsiağa müəllimə təşəkkür edirəm.

Kitabla bərabər bir çox mənbələrindən də Əfqanıstan haqqında olan materialları oxudum. Oxuduqca paralellik axtarırdım. Müəllifin obyektiv baxışla, tərəfkeşlik etmədən, həm də qəlb yanğısıyla bizlərə reallığı çatdırmaq çabasını abzas-abzas hiss etdim.

Müasir Azərbaycan oxucusu üçün gərəkli kitabdır "Əfqanıstan”. Bəlkə də, cild-cild yazdığımız ədəbi kitablarımızdan belə üstündür bu kitab. Bu dəyərli mənbə utopik, romantik ab-havadan ayılıb, şoudan uzaqlaşıb, yersiz məişət mövzularından oyanıb dünya gündəmini görmək üçün əlavə göz və əlavə düşüncə verir bizlərə. Oxuyub beyin süzgəcimizdə həzm etməyə dəyər.

Günel Eyvazlı (araşdırmaçı yazar)

Birlik.az