Karamazov, yoxsa Karakozov (Qaragözov)? - Dostoyevski türklərə nifrət etsə də...
22-04-2025 [10:50]
Firuz Mustafa,
Respublikanın Əməkdar incəsənət xadimi
“Humay” mukafatı laureatı
C.Cabbarlı mükafatı laureatı,
Qafqaz Yazıçıları Klubunun üzvü
AYB-nin Dramaturgiya bölümünün rəhbəri
***
Dostoyevski tədqiqatçıların bir qismi yazıçının məşhur “Karamazov qardaşları” romanından bəhs edərkən əsərin qəhrəmanının (və yaxud əksər qəhrəmanlarının) soyadının “mənşəyini” dəqiqləşdirməyə çalışmışlar.
Onların böyük əksəriyyəti əsərin qəhrəmanlarından birinin - Dmitri Karamazovun prototipini də müəyyən etməyə cəhd göstərmişlər. Araşdırıcılarının çoxunun yekdil rəyinə görə Karamazov əslində Karakozovun (Qaragözovun) bədiiləşmiş obrazıdır.
Bəs kimdir Karakozov?
Dmitri Vladimiroviç Karakozov – (1840-1866) Rusiya tarixinin tanınmış simalarından biridir. Adətən, tarixi əsərlərdə onu terrorçu kimi təqdim edirlər. Bunun üçün ortada tutarlı faktlar da var. Belə ki, əvvəlcə Kazan Universitetinin hüquq fakültəsində, sonra Mostva Universitetində təhsil alan və təhsil haqqını ödəyə bilmədiyi üçün ali məktəbdən qovulan Karakozov tezliklə inqilabi təşkilata qoşulur. O, belə hesab edirdi ki, çarın terror yolu ilə aradan götürülməsi inqilabın alovlanmasına güclü təkan ola bilər. Elə bu “ali” məqsədlə-çarı öldürmək üçün, o, yaşadığı əyalətdən- Serdobsk qəzasından Peterburqa gedir. 1866-cı il aprel ayının 4-də o, Yay bağının darvazası ağzında imperator 2-ci Aleksandra tapançadan atəş açır. Güllə hədəfə dəymir. Onu həbs edirlər. Haqqında həmin il sentyabr ayının 3-də asılmaqla edam hökmü çıxarılır və hökm icra edilir.
Karakozov (Qaragözov) tatar əsilli inqilabşı idi. Yeri gəlmişkən, Dostoyevski türklərə nifrət etsə də, özü də mənşəcə tatar idi. Onun ulu bası Aslan Çələbi Mirzə 1389-cu ildə Qızıl Ordanı tərk edərək xristanlığı qəbul etmişdi. Moskva knyazı Dmitri Donski onun xaç atası idi. (Bax: Уйти ото всех. Лев Толстой как русский скиталец (в составе книги «Лев Толстой. Последний дневник». // М.: ИКАР (Изд-во ВК), 2010.
• Родные и близкие (в составе книги «Хроники рода Достоевских») // М.: Фонд Достоевского, 2013.
• Сага о Достоевском (пер. кит. яз.). Пекин. — 2014.
• Последний год Достоевского. М.: Редакция Елены Шубиной, 2017, 780 С.
• Пропавший заговор. Достоевский: дорога на эшафот. М.: Академический проект, 2017.
• Родиться в России. Достоевский: начало начал. М.: Академический проект, 2018. — 749 С.
Onu da qeyd edək ki, hakimiyyətə gəlmək yollarında terrorizmi istisna etməyən boşeviklər Karakozovu ilk inqilabçılardan biri hesab etmişlər. Heç də təsadüfi deyildir ki, sovetləşmə mərhələsindən sonra Rusiyanın bir çox şəhərlərində- Penzada, Tulada, Mojayskda, Serdobskda, Krivoy Roqda bir çox küçə və xiyabanlara Dmitri Vladimiroviç Karakozovun adı verilib.
Karakozovun taleyi sizə Dostoyevskinin öz həyatını, daha doğrusu onun ilk gənclik illərini xatırlatmır ki? Axı, 1849-cu ildə sui-qəsddə iştirak edən gənc Fyodor Mixayloviç Dostoyevski haqqında da ölüm hökmü çıxarılmışdı. Sadəcə olaraq... çarın “humanist fərmanı” onu edamdan xilas etdi. Və buradaca qeyd edək ki, fərman qüvvəyə minsəydi gələcəyin daha bir görkəmli yazıçısı hesab edilən Vladimir Navokovun babası general-admiral, sonralar Rusiyanın Ədliyyə naziri olmuş Dmitri Nabokov hökmü icra edəcəkdi...
Bildiyiniz kimi, əvvəllər terrora üstünlük verən Dostoyevski zaman keçdikcə sosialist ideyalarının amansız düşmənlərindən birinə çevrildi...
Yenə söhbətin əvvəlinə qayıtmaq istəyirəm. Dostoyevskinin əksər tədqiqatçıları terrorçu Karakozovun “fəaliyyətinin” yazıçının yaradıcılığına təsirsiz ötmədiyini yazırlar. Onun təkcə “Karamazov qardaşları” romanında deyil, digər əsərlərində də (“İdiot”, “Qumarbaz” və s.) Karakozovun “inqilabı” və yaxud dağıdıcı fəaliyyətinin “izi” bu və ya digər nüanslarda özünü göstərməkdədir.
P.S. Aşaıdakı foto: yazıçı və onun qəhrəmanının prototipi Qaragözov.
MİA.AZ
Yazı müəllifin feysbuk hesabından götürülüb.
SOCAR və ARDNF xidməti maşın almaq istədi, Agentlik imkan vermədi
"Bir az insaf, bir az vicdan..." - Gömrükçülər blogerin anası ilə kobud davranıb? + Qalmaqal
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Ali Məhkəmə əsassız varlanma ilə bağlı vahid məhkəmə təcrübəsi qəbul edib - DETALLAR
"Əli Kərimli “Azərbaycan saatı” və ruhu ilə deyil, fransız vaxtı ilə yaşadığı üçün..." - Zahid Oruc
Rafael Quliyev Kənd təsərrüfatı naziri təyin olunub - O, kimdir?
Türkiyənin 47 şəhərində İŞİD-ə qarşı əməliyyat: 298 şübhəli qandallanıb - "Onlara rahat nəfəs almasına imklan verilməyəcək"
“Qızların STEM-də yüksəlişi” proqramının qalibləri açıqlandı
Azərbaycanın İrandakı səfirliyinə hücum edən şəxs... - Edam olunub
Azərbaycan nefti ucuzlaşdı
Sabirabadda körpə ölü doğulub
Senatda hesabat: "Tramp hesab edir ki, Rusiya ilə sanksiya təhdidi ilə danışmaq olmaz"
Dövlət katibi: "Bu plan haqqında deyilənlər yalandır"
Türkiyənin hansı şəhərlərində daha çox donuz əti yeyilir? - Dindarların çox olduğu iki tarixi şəhər siyahıya başçılıq edir
Mərmərədə zəlzələ olub - 4 bal gücündə
Sabirabadda qandonduran olay: 16 yaşlı qızı öldürüb Kürə atan 21 yaşlı şəxs saxlanıldı
Deputatlar daha 13 qanuna dəyişikliyi müzakirəyə çıxaracaq - SİYAHI
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Böyük Britaniya Rusiyaya qarşı yeni sanksiyalar tətbiq etdi
İsrail Qəzzaya 100-dən çox hava zərbəsi endirib
Bu ölkənin paytaxtı zibil içində "üzür" - Səbəb
"Qalatasaray"da çempionluq bayramı: hansı müğənnilər qatılacaq?
Osimhen "Qalatasaray"la bağlı paylaşım elədi - FOTO
Ərdoğanın oğlu klub prezidentini hədələdi: "Belə idarəçilik olmaz"
Emre Belözoğlu Acun Ilıcalıya "yox" dedi
Avropa Birliyi Suriyaya qarşı sanksiyaları ləğv etdi
İbrahim Kalın Suriyada Şara ilə görüşüb - Nələr müzakirə olunub?
Oktay Əliyev yeni vəzifəyə təyinat aldı
Tofiq Yaqublunun şikayəti təmin olunmadı - Məhkəmə işi
Bələdiyyələrlə bağlı daha 5 qanun dəyişir
İlham Əliyev Macarıstanda: "Ermənistan gec-tez bu şərtlərlə razılaşacaq" - Birgə bəyanat + FOTOLAR (YENİLƏNİB)
"Bandotdel"dən əməliyyat: 10 nəfər qandallandı
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
“Abzas Media” işçiləri hakim qarşısına çıxarıldı - Prokuror jurnalistlərə ağır cəzalar istədi
Sumqayıtda müəssisədə partlayış: beş nəfər xəsarət alıb - Üçünün vəziyyəti ağırdır (YENİLƏNİB)
III Çarlz Azərbaycan prezidentinə məktub göndərib - MƏTN
Sabah güclü külək əsəcək - Xəbərdarlıq
SABİQ NAZİRDƏN MÜSAHİBƏ: "Məktəb də, müəllim də hörmətdən düşüb" - "Niyə o müəllimdən imtahan götürürsünüz?”
İcra başçısı Təhsil Şöbəsinin keçmiş müdirinə vəzifə verdi - İH-yə kimlər gəldi, kimlər getdi?
Bakıda daha iki məktəb direktoru cəzalandırılıb