jpg-1583250709.jpg)
Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
SON XƏBƏRLƏR
Azərbaycan nefti daha 1.13 dollar ucuzlaşdı - Qiymət 65 dollara enib
“Rabitəbank”ın problemli kreditləri artıb
50 yaşlı aktrisanın geyimi təqdir olundu - FOTO
Salyanda əməliyyat: Qismət Salahov saxlanılıb
İstanbulda 4 məktəb boşaldılıb - Zəlzələ qəzalı vəziyyət yaradıb
ABŞ-la UKRAYNA ARASINDA TARXİ SAZİŞ İMZALANDI - "Ukrayna sürətlə toparlanacaq, Rusiya və müttəfiqləri isə..."
Türkiyədə avtobus qəzaya uğrayıb - 28 nəfər yaralanlb
Çempionlar Liqası: 6 qol və “Barselona”nın şansı
Azercell “ADA Employability Week 2025” təşəbbüsünə qatılıb - FOTOLAR
Hindistan hava məkanını qapadıb
Türkiyədə yumurta kəskin ucuzlaşdı - 55-55 faiz
“Fənərbağça”nın sabiq futbolçusu “Bavariya”dan ayrılır
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
İsrail Azərbaycandan kömək istəyib
Xalq rəssamı Rafiz İsmayılov vəfat edib
Abbas Əliyev Aparat rəhbərinin müavini təyin olunub - Dövlət Xidmətindən AHİK-ə növbəti "transfer" olub
Azərbaycan və Küveyt arasında əməkdaşlıq dərinləşir - Xarici İşlər Nazirliyi məlumat yayıb
Kamran Əliyevin səlahiyyət müddəti daha 5 il artırılır - Mili Məclis sabah qərar verəcək (Yenilənib)
Milli Məclisin sabah keçiriləcək plenar iclasının gündəliyi dəyişib
Müğənni: "Kişinin mənliyi olmalıdır"
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank yeni məzənnəni açıqladı
Əkrəm İmamoğlunun qaynı haqqında həbs qərarı verildi
İntiqam Soltan istefa verdi
İcra Hakimiyyətinin tenderi ilə bağlı maraqlı məlumat yayılıb
Əfsanəvi aktrisa qocalar evində ölüb - 100 yaşında + FOTOLAR
TƏBİB-də təftiş balayır - Tenderlərlə bağlı
Kremldən Kiyevə mesaj: "Birbaşa danışıqlarla bağlı cavab gözləyirik"
Prezident İlham Əliyev “IVECO”nun sükanı arxasında - FOTOLAR
May ayında neçə gün iş olmayacaq?
Müdafiə Nazirinin sosial media hesabı bloklanıb - 16 media orqanına giriş də qapadılıb
Ukraynada azərbaycanlı iş adamı oğurlanıb - Təfərrüat + FOTO
Qaradağda məmurlar gölü qurudub satırlar, ekoloji tarazlıq pozulub - AZTV-nin çəkiliş qrupu necə aldadılıb? (VİDEO, YENİLƏNİB)
Nazir Səidə Tağızadəni yüksək vəzifəyə təyin etdi
May ayının havası açıqlanıb
Prezident İlham Əliyev Sumqayıt Kimya Sənaye Parkında - FOTOLAR
İMTAHANLARIN VAXTI DƏYİŞDİ - DİM açıqlama yaydı
Qəzza bombalanır - Daha 16 nəfər həlak olub
DİN-dən uşaq oğurluğu iddialarına reaksiya: "Yalandır" - VİDEO
Agentliyə baş direktor təyin olunub - Yeni rəhbər kimdir?
Həbsdən yeni çıxan iş adamı tələbələrin təqaüdünü kəsib
Məmməd Şirzad bir sıra əsərlərini AMEA-ya bağışlayıb
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz