Xammal yönümlü iqtisadiyyat ölkələri əsarətə aparan yoldur - Professor yazır
04-02-2025 [14:10]
Saleh MƏMMƏDOV,
Professor, sabiq Maliyyə naziri
***
Mənim tədqiqatlarım insan resursları ilə təbii resurslar arasında tərs mütənasib asılılıq qanunauyğunluğu aşkar etməyə və süni intellect vasitəsilə məlumat bazasının riyazi modellərlə təhlili bun tam isbat etməyə imkan verdi. Təbii resurslardan istifadə gücləndikcə insan resurslarının toplu gücü zəifləyir.
Təbii resurs olmayanda insan təbiətdən aldığı müqavimətə qarşı bilik potensialını məcburən gücləndirməlidir.
Azərbaycanda bu qanunauyğunluq müstəqillik illərində tam şəkildə özünü büruzə verdi və bu meyl günü-gündən gərginləşir. Hətta ölkə ciddi riskli zonaya daxil olmuşdur. Sovet dövründə respublikanın ixracatının 32-55%-ni xammal təşkil edirdisə (risk zonasından aşağı), indi bu rəqəm 90%-dən çoxdur. Bu ixrac xammalı ilə bir problem baş verərsə, ölkə cəmi 10% valyuta qazancının ümidinə qala bilər, idxalın cəmi üçdə birini maliyyələşdirə bilər. Müasir insan gücünün əsas komponentini təşkil edən elm və texnologiya isə acınacaqlı vəziyyətdədir. Sovet dövrünə nisbətən elmi-texnoloji inkiıaf potensialı bir neçə dəfə azalıb, iqtisadiyyata təsir səviyyəsi sıfırlanıb. 1990-cı ildə elmi-texnoloji inkişafın əsasını təşkil edən patentlərin sayı 1500-də yuxarı idi, indi ildə 100-ə çatmır.
Dünya Bankının "Adjusted Net Savings" məlumat bazasına əsasən 2023-ci il üçün ÜDM-də təbii sərvət rentasının payına görə ilk 20 ölkə cədvəli (Məlumatlar ölkələrin ən son mövcud məlumatlarına uyğundur, bəzi ölkələr üzrə 2021-ci il rəqəmləri ola bilər):
Sıra Ölkə Təbii Sərvət rentasının ÜDM-də Payı (%)
1 İraq ~45.3%
2 Ekvatorial Qvineya ~37.9%
3 Küveyt ~37.2%
4 Türkmənistan ~32.4%
5 Liviya ~31.3%
6 Azərbaycan ~29.9%
7 Konqo Respublikası ~29.7%
8 Anqola ~28.9%
9 Qabon ~27.4%
10 Səudiyyə Ərəbistanı ~25.6%
11 Əlcəzair ~21.6%
12 Nigeriya ~18.5%
13 Venezuela ~16.8%
14 Oman ~16.5%
15 Rusiya ~15.8%
16 Qazaxıstan ~14.9%
17 Norveç ~14.2%
18 Qayana ~13.9%
19 Monqolustan ~13.5%
20 Surinam ~12.7%
Əsas Qeydlər:
• Təbii sərvət rentası (kirələri) neft, qaz, kömür, mineral və meşə resurslarını əhatə edir.
• İraq, Ekvatorial Gvineya, Küveyt, Türkmənistan, Azərbaycan kimi neftdən asılı iqtisadiyyatlar siyahının üstündədir.Əksəriyyəti müsəlman ölkələrididir.
• Qayana kimi yeni resurs istehsalçıları dənizdə neft kəşfləri səbəbilə sürətli artım göstərir.
• Kanada, Norveç, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri kimi ölkələrdə təbii resurslar rentası yüksək olsa da, iqtisadiyyatın diversifikasiyası hesabına i optimal balansa nail olmuşdular. Ərəb Əmirliklərində bir neçə on illiklər əvvəl ixracda neftin payı 98%-ə çatırdısa (Azərbaycanda hazırda 90%-dən çoxdur), indi 30%-dən aşağı düşmüşdür, yəni BVF-nun maksimum riskli həddən də aşağıdır.
MİA.AZ
jpg-1749096698.jpg)
SON XƏBƏRLƏR
Təbrizi vuranın əli qurusun - Sərvaz Hüseynoğlunun şeiri
Sabah yağış yağacaq
Prezident İlham Əliyev Koreyanın yeni səfirini qəbul edib - FOTOLAR
İlham Əliyev Fələstin Dövlətinin səfirini qəbul edib - FOTOLAR
Mehriban Əliyevadan Milli Qurtuluş Günü ilə bağlı mesaj - FOTOLAR
İranın ali dini lideri video paylaşdı, ivrit dilində İsrailə mesaj verdi: "Çarəsiz qalacaqsınız"
ABŞ prezidenti hərbi paradda - FOTOLAR
İran və İsrail bir-birlərini vurur - Ölən və yaralananlar var
Putin 50 dəqiqəlik müzakirədə Trampa yeni təklif verib: "Bu, gözlənilməz nəticələr yaradacaq" - "İsrail və İran arasında vasitəçiliyə hazıram"
Prezident İlham Əliyevdən paylaşım - FOTO
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
Bu gün Milli Qurtuluş Günüdür
İSRAİL-İRAN MÜHARİBƏSİ ŞİDDƏTLƏNİR - Hər iki tərəf bir-birini "peşman" edəcəklərini deyir
Tramp: "Putinlə İsrail-İran müharibəsi ilə bağlı həmfikirik"
Ərdoğan Trampla İran-İsrail savaşı ilə bağlı müzakirə apardı: "Əlimizdən gələni etməyə hazırıq"
Ərdoğan İran prezidenti danışdı: "Bölgəni alovun içinə sürükləmək məqsədi güdürlər"
İsrail İranın 20-dən çox komandanını zərərsizləşdririb
İmişlidə 47 yaşlı şəxs güllələnib
Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsinə yeni hakim ezam olunub
Bakı –Təbriz–Bakı marşrutu üzrə reyslər təxirə salınıb
Azərbaycan və İran XİN başçıları telefonda danışdı: "Ərazimizdən qonşu və dost İrana qarşı istifadə edilməsi mümkün deyil"
Jurnalistlərin övladları məzun oldu - FOTOLAR
İsraildə Ben Qurion hava limanı uçuşlara bağlanıb
"Azərbaycan özünü sanksiyalar altında olan qonşularına qarşı mümkün ssenarilərə hazırlayıb"
Azercell gənclər üçün “DataMinds” bootcamp layihəsinə start verir
Sabah hava necə olacaq? - Proqnoz
Sahil Babayevdən daha bir təyinat - Elnur İbrahimov da yola salındı
"Heç kim yeni bir Orta Dəhliz qurmaq fikrinə düşməməlidir" - Hikmət Hacıyevdən bölgəmizlə bağlı mühüm mesajlar
Polis “Son zəng”lə bağlı xəbardarlıq edib
Azərbaycan neftinin qiyməti daha 4 dollar qalxdı
İranda savaş: xarici ölkə vətəndaşları Azərbaycan vasitəsiylə təxliyə olunur - FOTOLAR
Bu gün “Son zəng”dir
İRAN İSRAİLƏ ARD-ARDA ƏKS ZƏRBƏLƏR ENDİRİR - İki qırıcı vurulub, pilot əsir alınıb, ölən və yaralananlar var (YENİLƏNİB)
Bu gün sizi nə gözləyir? - BÜRCLƏR
İranda internetə məhdudiyyətlər qoyulub
Smart tipli sayğaclar niyə dəyişdirilir? - Gizli plan üzə çıxdı
NETANYAHU: "...İran çox sürətlə nüvə silahına can atır" - "Hücum dayanmayacaq, onlar da bizə əks hücum edəcək"
İsrail Tehranı yenidən vurur - Paytaxtda partlayış səsləri yayılıb
Rusiya Ukraynaya 1200 hərbçinin cəsədini geri verdi
"Space TV”yə xəbərdarlıq olunub
Ceyhun Bayramov Polşanın yeni səfirini qəbul edib - XİN-dən açıqlama
Vilayət Eyvazov Gürcüstan DİN başçısı ilə görüşdü - Nələr müzakirə edilib? (FOTOLAR)
Laçının Baş planı təsdiqlənib
AYNA şikayət etdi - “Uber Azərbaycan” cəzalandırıldı
Dollar neçəyə olacaq? - Mərkəzi Bank 4 günlük məzənnəni açıqladı