Bu gün cəmiyyətin müxtəlif sahələrində interaktiv texnologiyalardan istifadə edilir. Multimedia proyektorlar, interaktiv lövhələr və panellər, videokonfrans- əlaqə sistemləri, səs vermə sistemləri əvvəl olan problemlərin böyük bir qismini aradan qaldırıb. Məkan və məsafə oxumaq və işləmək üçün elə də vacib deyil. İnteraktiv texnologiyaların geniş yayıldığı sahə təhsildir.
Məktəblər, institutlar, akademiyalar texnologiyanın son yeniliklərindən istifadə edən ilk müəssisələrdir. İşə başlamazdan əvvəl interaktiv lövhə kompüterə və proyektora qoşulur. Onun ekranına hər bir mənbədən (kompüter və yaxud video siqnallardan) gələn şəkil əks olunur. Bundan sonra düz lövhənin üzərində işləmək olur. İnteraktiv lövhənin üstündə xüsusi elektron qələm ilə yazmaq olur. Lövhə slaydları, videonu göstərməyə, şəkil çəkməyə (adi lövhədəki kimi), real vaxtda əks olunan şəkilin üstündə qeydlər etməyə, hər dəyişikliyi daxil etməyə və onları kompüter fayllar qismində sonra redaktə etmək üçün yaddaşda saxlamağa, printerdə çap etməyə, faks və yaxud elektron poçt vasitəsi ilə göndərməyə imkan verir. Elektron lövhənin digər yaxşı cəhətləri ondadır ki, animasiya imkanı yaradır, real vaxtda çəkilən şəkillərə baxmaq və muhazirələri yazmaq olur. Bütün ineraktiv elektron lövhədə yazılan fikirlər komputerdə etibarlı saxlanılır və ardıcıllıqla bərpa edilə bilərlər. Bu texnologiyalar təhsildə, təbabətdə, biznesdə, siyasətdə və cəmiyyətin digər fəaliyyət sahələrində öz tətbiqini tapır. Bütün dünyada interaktiv lövhələrin tez yayılması göstərir ki, onlar cəmiyyətin tələbidirlər . İnteraktiv lövhələrin istifadəsinə görə Böyük Britaniya, Meksika, ABŞ, Norveç öndədir. Rusiyaya bu texnologiya 21-ci əsrin başlanğıcında gəlib. Bu gün dövlət layihəsi olan "Təhsil” çərçivəsində Moskvada, Sankt-Peterburqda və Rusiyanın digər bölgələrində interaktiv texnologiyanın təchiz edilməsi prosesi gedir.Qeyd etmək istərdim ki, elektron lövhədən istifadə müəllimdən həm də ciddi və uzunmüddətli hazırlıq, kompyuterlə işləmək bacarığı tələb edir. Ancaq bu halda sərf olunmuş zaman və çəkilmiş əziyyətlər mütləq arzuolunan nəticəyə gətirəcək.
Bunu da bilmək vacibdir ki, interaktiv lövhə - dərsdə bütün problemləri özü yoluna qoyan, onu maraqlı və rəngarəng edən bir sehirli çubuq deyil. Onu da düşünmək lazım deyil ki, elektron lövhədən mütləq hər dərsdə və ya dərsin hər mərhələsində istifadə etmək lazımdır. Digər resurslar kimi interaktiv lövhədən də məqsədyönlü istifadə etdikdə daha effektiv nəticə əldə etmək olar. Elektron lövhə ilə dərsləri qurarkən şagirdlərin yorulmaması və yüklənməməsinə, sağlamlığı qoruyan üsullardan istifadə edilməsinə diqqət yetirmək vacibdir.
Yuxarıda sadaladığım bütün bu keyfiyyətlər otağımda quraşdırılmış Promethean ActivBoard 300 Pro markalı interaktiv lövhə ilə işləmə zamanı qənaətə gəldiyim üstünlüklərdir. Bu lövhələrin təhsildə tətbiqi Təhsil Nazirliyi və "Edumedia-Azərbaycan” təşkilatı tərəfindən həyata keçirilir. Lövhələr İngiltərənin "Promethean” şirkəti tərəfindən istehsal edilir.
Mən bu yazımda ActivBoard 300 Pro interaktiv lövhədən və onun tədrisdə tətbiqini daha maraqlı və interaktiv edən Activİnspire proqram təminatının geniş imkanlarından danışmaq istəyirəm. İbtidai sinif müəllimini digər fənn müəllimlərindən fərqləndirən cəhətlərdən biri də 4 il ərzində 8 fənni tədris etməsidir. Adı çəkilən proqram təminatı müxtəlif fənləri tədris etmək üçün geniş imkanlar açır. Məhz sinif otağında istifadəsi üçün nəzərdə tutulmuş Activİnspire proqramı müəllimə tədris prosesində interaktiv lövhənin bütün imkanlarından istifadə etməyə şərait yaradır. Bu proqram müəllimə yeni maraqlı dərslər yaratmağa, həmçinin ayrı ayrı şagirdlərin , qrupların, eyni zamanda bütün sinfin qiymətləndirilməsinə imkan verir. (ActivExpression) Onu da qeyd etmək istərdim ki, bu proqramın üstünlüklərindən biri də onun aşağı və yuxarı sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulmuş yaş interfeysləri seçiminin təqdim olunmasıdır.
Proqramın ümumi resurslar qovluğunda təqdim olunan müxtəlif mövzularda, ayrı-ayrı fənlərin tədrisində istifadə edilə bilən çoxsaylı şəkillər, fonlar, səs effektləri, şablonlar,
rəngləmələr, pazllar, interaktiv tapşırıqlar, didaktik oyunlar, dərslərin qurulmasında lazım olan müxtəlif alətlər (düymələr) maraqlı tapşırıqlar yaratmaq üçün əlverişli vəsaitdir. Bu vəsaitlərin müvafiq başlıq altında qovluqlarda yerləşdirilməsi müəllimə istədiyi resursu tez bir zamanda tapmağa imkan verir. Həmçinin müəllim öz hazırladığı resursları "Mənim resurslarım” bölməsində müvafiq adla yaratdığı qovluqda saxlaya və ondan gələcək dərslərində də istifadə edə bilər.
Eyni zamanda müəllimlər bu proqramın vasitəsilə "Promethean Planet” adlı onlayn icmaya çıxış da əldə edə bilərlər.Bu portal məşhur nəşriyyat evləri,proqramçılar və təhsil ekspertləri üçün aparıcı kanal və eyni zamanda müəllimlərin əməkdaşlıq etməsi, qabaqcıl təcrübə, sinif işləri və xüsusi maraq kəsb edən sahələrlə bağlı biliklərini paylaşması üçün virtual məkandır. Portala çıxış almaqla müəllimlər orada yerləşdirilmiş 75000-dən çox hazır interaktiv elektron resursdan (dərslər, animasiyalar, dərs icmalları və s. resurslar) istifadə etmək imkanı əldə edirlər.
Lövhənin ActivPen adlanan sensor qələminin imkanları müəllimə və şagirdə flipçartın sərhədlərindən kənara çıxmağa, real alətlərdən istifadə etməyə, istənilən kompyuter proqramında işləməyi mümkün edir.
Proqramın digər üstün cəhəti lövhədə dəftər vərəqini əks etdirmək üçün (damalı və ya birmil) torun olmasıdır.Bu ibtidai siniflər üçün, xüsusilə də , I sinifdə hərf və rəqəmlərin orfoqrafiyasını tədris edərkən müəllimin köməyinə çatır. Əvvəl hər bir şagirdə yazını hardan başlamasını , sətrin və ya damanın yerini fərdi şəkildə göstərmək lazım gəlirdisə, artıq lövhənin köməyilə buna ehtiyac qalmır. Müəllim eyni anda bütün sinfə lövhədə nümayiş etdirir, şagird isə lövhədəki ilə dəftərindəki qeydlərin uyğun olub- olmadığını özü təyin edir.Bu zaman diqqətin cəmlənməsi inkişaf edir. Həmçinin torun köməyindən müxtəlif resursların hazırlanmasında da istifadə edilir. (pazzl, cədvəl və ya sxemlərin qurulmasında və s.)
Kişikyaşlı məktəblilər interaktiv lövhə ilə işləməyi çox xoşlayırlar. Belə ki səhv etdikləri an qələmin köməyilə səhvi silir və ya hərəkəti geri qaytarırlar. Bu da onlara lövhə qarşısında daha ürəkli olmalarına şərait yaradır.
Proqramda təqdim olunan riyazi alətlərin (pərgar, sirkul, xətkeş , günyə, kalkulyator, koordinat başlanğıcı) rolu əvəzsizdir. Bu alətlər müəllimə dərsi daha aydın və əyani şəkildə izah etməyə kömək edir.
Promethean lövhə müəllimə tədris edəcəyi mövzunun üsul və vasitələrini seçməkdə geniş imkanlar verir.
Lövhənin bundan əvvəl istifadə etdiyim elektron interaktiv qurğudan fərqləndirən özəl funksiyası var. İkinəfərlik iş rejimində işləmə funksiyası müəllimə müxtəlif fənlərin tədrisində cütlər və ya qruplar arasında maraqlı yarışlar, estafetlər, oyunlar keçirmək imkanı yaradır.
Dərslərimdə tez tez istifadə etdiyim və şagirdlərimin çox sevdikləri bir neçə interaktiv tapşırıqlardan nümunələr göstərmək istərdim:
-"Sehrli qələm”;
-"Gizlilik”
-"anaqram”, "pazzl”, "krossvord”
-test tapşırıqlarını və ya ikinəfərlik iş rejimində maraqlı oyunlar yaratmaq üçün istifadə etdiyim doğru və ya səhv cavabların sayını avtomatik göstərən düymələr;
-"Konteyner”və s.
Artıq bir neçə müddətdir ki dərslərimdə bu lövhənin imkanlarından geniş istifadə edirəm. Şagirdlərim də onunla işləmək bacarığına asanlıqla yiyələnmişlər. Hətta yoldaşlarından nisbətən geri qalan şagirdimin belə fəallaşaraq lövhədə işləmək həvəsini görəndə daha çox sevinirəm. Onlar arasında lövhə ilə bağlı keçirdiyim sorğuda aldığım cavablar bir daha bunu təsdiqlədi.
Məmmədova Məsturə- lövhənin sinifdə quraşdırılan günü uşaqlar arasında böyük coşğu, sevinc hissi var idi. Hamı səbirsizliklə onun işə salınmasını gözləyirdi. Nəhayət müəllim onu işə saldı. Bizə işləmə qaydalarının ilk elementlərini başa saldı. Mən isə özümü bir anlıq "Sehrli xalat” filmindəki Rəşidlə Zərifənin səyahət etdikləri gələcəkdə hiss etdim. Onların bir toxunuşla kitablardakı məlumatları oxuması sanki bizim lövhəni xatırladırdı.
Fətiyeva Leyla-müəllimənin bizim üçün hazırladığı maraqlı, əyləncəli tapşırıqlar çox xoşuma gəlir. Belə tapşırıqların köməyilə mən mövzunu daha tez başa düşür və yerinə yetirməkdə çətinlik çəkmirəm. Həmçinin tapşırıqlarda müəllim müxtəlif rəngarəng şəkillərdən istifadə edir. Bu şəkillər insana zövq verir.
Qeyd etmək istərdim ki, bu elektron lövhə yalnız müəllimin köməkçisi ola biləcək bir vəsaitdir. Ondan effektiv istifadə isə müəllimin özündən-yəni onun imkanlarından nə dərəcədə istifadə etmək bacarığından asılıdır. Düzgün seçilməmiş material və zaman həddi dərsin keyfiyyətinin artmasına deyil, əksinə edə bilər.
İnteraktiv lövhədən daha səmərəli istifadə etmək üçün sözsüz ki, ilk növbədə onun proqram təminatını dərindən öyrənmək və onunla istifadə zamanı köməyi ola biləcək resursları təyin etmək lazımdır.
Şagirdlər bu lövhənin geniş imkanlarını asanlıqla mənimsəyirlər. İnteraktiv vəsaitlər uşaqları ruhlandırır və onları yeni biliklər əldə etməyə çağırır, nailiyyətlər qazanmağa kömək edir. Promethan lövhədən istifadə hər bir dərsi dinamik edir, bunun nəticəsində dərsin ilk mərhələsindən şagirdlərin diqqətini cəlb edir və dərs bounca bu motivasiyanı qorumaq mümkün olur.
Elektron lövhə müasir texnikanın tətbiqi ilə təhsilin keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına kömək edir.
Sevinc Nəcəfova
